Het is vandaag 4 mei, de dag van de Dodenherdenking. Vanwege het coronavirus en de maatregelen die daarbij zijn komen kijken, gaat het herdenken totaal anders dan we gewend zijn. Overleeft deze traditie in een anderhalvemetersamenleving?
Geen bijeenkomsten
Het is een traditioneel beeld: grote groepen mensen die verzamelen op de Dam in Amsterdam waar de Nationale Dodenherdenking plaatsvindt. Toespraken, gedichten, kransen die gelegd worden en natuurlijk twee minuten stilte om klokslag acht uur. Dit jaar is het compleet anders. Er is vanavond geen publiek aanwezig. De enige aanwezigen zullen het koningspaar, premier Rutte, burgemeester Halsema en 4 mei-voorzitter Gerdi Verbeet zijn.
De grote bijeenkomst in Amsterdam en lokale bijeenkomsten kunnen nu niet doorgaan. Dag traditie, kan je denken. Zeker nu we niet zeker weten wanneer alles weer ‘normaal’ zal zijn, hebben we geen idee of de Nationale Herdenking in de komende jaren weer zoals vertrouwd kan plaatsvinden.
Blijven leren
Ik heb, als student Geschiedenis, de Dodenherdenking altijd ontzettend belangrijk gevonden. Naar mijn mening is het belangrijk dat iedereen weet wat er is gebeurd, en wat voor gevolgen dat heeft gehad. Dan heb ik het over de Tweede Wereldoorlog, maar ook over de oorlogen daarna. Een bijeenkomst zoals die op de Dam zorgt ervoor dat men samen nadenkt over welke verschrikkelijke dingen er zijn gebeurd.
‘Wij weten niets van hun lot’ van Bart van der Boom (docent aan de Universiteit Leiden) is een van de boeken die mensen kunnen lezen om meer te begrijpen over de Tweede Wereldoorlog. Natuurlijk heeft niet iedereen zin om zo’n dikke pil te lezen, maar het is een van de manieren waarop mensen erachter kunnen komen wat er heeft plaatsgevonden.
Ik vind zelf niet dat de traditionele Dodenherdenking op de Dam, die wordt uitgezonden op televisie, noodzakelijk is om goed te kunnen herdenken als Nederlanders. Het is natuurlijk fijn om een nationaal moment te hebben waar iedereen voor de buis zit om naar de Dam te kijken (en dat is de laatste jaren zelfs toegenomen), maar het kan ook op vele andere manieren.
Herdenken via de media
De Nederlandse media spelen hier een grote rol in. De NOS heeft het afgelopen jaar ontzettend veel gedaan om ‘75 jaar bevrijding’ te promoten met een aparte website waar elke dag wel een nieuwsbericht uit de periode van 1940-1945 op kwam te staan. Dit soort initiatieven bereiken een groot publiek, waardoor het idee achter de herdenking bij meerdere mensen terechtkomt.
Zelf op onderzoek
Tradities zijn er om gebroken te worden: de inhoud van de Herdenking op de Dam is al meerdere malen veranderd. Zolang het in Nederland niet mogelijk is om met een groot publiek op de Dam te staan vanwege het coronavirus, is het prima om dit met een klein groepje te doen zoals dat dit jaar gedaan wordt.
Het herdenken zelf blijft het allerbelangrijkste. Dat hoeft niet met een grote groep mensen op één plek. Dat kan ook thuis, met familieleden, met vrienden of helemaal alleen. Je kan voor jezelf verzinnen wat jij herdenkt, waarom je dat doet en voor wie je dat doet. Deze keer zonder de jaarlijkse toespraken, gedichten of verhalen die op de Dam worden verteld.
Films kijken, boeken lezen, eens terugkijken wat je hebt geleerd op de basisschool of middelbare school, of een keertje op onderzoek gaan op het internet: het zijn allemaal manieren om jezelf te herinneren aan wat je herdenkt.
Aan die vondsten denk je dan op 4 mei om klokslag acht uur, want een televisiemoment om twee minuten stilte te houden kan altijd blijven bestaan. Het enige wat op dit moment niet kan, zijn grote groepen. Maar hoe erg is dat nu echt? Herdenken blijft iets voor jezelf. Jij kiest wie of wat je herdenkt en op welke manier jij dat het doet.
Ikzelf blijf lezen en leren om mezelf te herinneren hoe belangrijk herdenken is. Hoe vul jij dit in?