Je scriptie schrijven onder de mediterrane zon. Dat klinkt als een droom, maar het kan! Ik zit voor een maand in Istanbul aan het Nederlands Instituut in Turkije om mijn scriptie te schrijven over de wetgeving van de Romeinse keizer Justinianus (c.482-565). De keizer regeerde vanuit Constantinopel, hedendaags Istanbul, dus wat is een betere plek om het verleden te doen herleven?
In februari hoorde ik dat mijn aanvraag voor een ‘fellowship’ aan het Nederlands Instituut in Turkije (NIT) was goedgekeurd. Ik mocht van half april tot half mei vertoeven in het hartje van Istanbul! Het NIT zit in een gebouw van de Koç Universiteit en stelt het hele jaar door een kamer ter beschikking voor master- of PhD-studenten om te werken aan onderzoek dat iets te maken heeft met Turkije. Ik krijg gratis verblijf op het instituut en mag dag en nacht gebruik maken van de bibliotheek. Als ik mijn kamer uitstap, hoef ik maar de gang uit te lopen en ik zit tussen de boeken. Ideaal!
Scriptie
Voor mijn scriptie onderzoek ik de zogenaamde ‘Novellen’ van Justinianus, wetten die uitgevaardigd werden in de vorm van brieven. Ik schreef al eens eerder over hoe verrassend modern deze wetten konden zijn: ze behandelden onderwerpen variërend van de geldigheid van getuigenverklaringen tot de verwerpelijkheid van horizonvervuilers.
Ik onderzoek echter hoe deze Novellen de acceptatie van de nieuwigheden (innovaties) in de tekst proberen te vergroten door ze te verankeren in de belevingswereld van de bevolking. Iets wat mensen herkennen of wat aansluit bij hun normen en waarden, wordt makkelijker geïnternaliseerd. En het is natuurlijk belangrijk dat de bevolking de wetten accepteert en vervolgens gehoorzaamt! Door slim gebruik te maken van de herkenbaarheid van oude gebruiken en contemporaine ideeën over goed keizerschap, bereikt Justinianus zijn doel.
Istanbul – Constantinopel
De keizerlijke administratie die de wetten opstelde, bevond zich in Constantinopel, het huidige Istanbul. En deze stad ademt nog steeds dat verre verleden. Justinianus was een van de eerste ‘Oost-Romeinse’ keizers na de val van het West-Romeinse Rijk. Rome was niet langer het epicentrum van Romeinse cultuur, dat was nu Constantinopel – tot aan de verovering van de stad door de Ottomanen in 1453. De regering van Justinanus leverde echter de hoogtijdagen van dit rijk.
Hoewel ik geen in steen gehakte wetgeving vind in de straten van mijn tijdelijke woonplaats, kom ik Justinianus wel regelmatig tegen. Allereerst in de grootste toeristische attractie van de stad: de ‘Hagia Sophia’ (Grieks) of Ayasofya (Turks). Deze enorme kerk staat pal bovenop een van de zeven heuvels waarop het oude Constantinopel gebouwd was. Nadat het gebouw was afgebrand tijdens een grote opstand in 532 (zie hieronder), gaf Justinianus de opdracht de kerk groter en schitterender te maken dan ooit te voren. Een mozaïek uit de tiende eeuw verbeeldt deze keizerlijke gift aan Christus. En ik kon met mijn ‘held’ op de foto!
Stad van Justinianus
Direct naast de Hagia Sophia bevindt zich de zogenaamde ‘Basilica Cisterne’, oftewel ‘ondergrondse kerk’. Ook dit bijzondere bouwsel is gebouwd ten tijde van Justinianus. Oorspronkelijk diende het om drinkwater op te slaan dat werd aangevoerd vanuit het Belgradbos zo’n 30 km ten noorden van de cisterne. Constantinopel mocht dan omringd zijn met water, zoet water was schaars. Nu heeft de cisterne een mysterieuze uitstraling en zou je er eerder een geheimzinnige religieuze sekte in verwachten…
Even verderop ligt het huidige Sultanahmetplein. Dit was het vroegere Hippodroom, het Circus Maximus van Constantinopel. Over dit langgerekte plein dreunden de paardenhoeven en streden wagenmenners om de winst. Het was ook in dit stadion dat de opstand uitbrak die zou leiden tot de verwoesting van de voorloper van de Hagia Sophia en die Justinianus op een haar na zijn keizerschap kostte.
Zoals bij hedendaagse voetbalwedstrijden had je bij de paardenrennen supporters die graag met elkaar op de vuist gingen. De verschillende teams hadden hier echter ook een politieke dimensie. In 532 bundelden de ontevreden partijen hun krachten en richtten hun woedde op de keizer. Die wist uiteindelijk de touwtjes weer in handen te krijgen, maar liet hiervoor wel zijn soldaten inhakken op duizenden mensen in het Hippodroom. Slechts enkele Romeinse resten herinneren aan dit bloedige verleden. Vergezeld van een zonnige parkeerplaats, natuurlijk.
Het verleden tot leven
Voor deze student Oude Geschiedenis herbergt Istanbul nog vele andere mooie verhalen. De gemiddelde inwoner ziet die geschiedenis misschien niet. Die leeft gewoon met de brokstukken, zit in hun schaduw of gooit zijn afval ertegenaan. Maar voor mij gaat de geschiedenis leven en zie ik met eigen ogen in welke wereld mijn scriptie zich afspeelt. En met die ervaring duik ik opnieuw de bibliotheek in en schrijf ik vol inspiratie het ene hoofdstuk na het andere. Hoopte ik. Maar ja, dat andere museum/monument/café ziet er ook wel interessant uit…
Ik raad iedereen die de mogelijkheid heeft in ieder geval aan om een fellowship aan te vragen, in Istanbul of waar dan ook. Als je iets onderzoekt dat met een ander land te maken heeft, zoek het betreffende Nederlands Instituut op! Wie weet zit jij binnenkort ook onder een mediterraan zonnetje te zweten om je scriptie af te krijgen.
